Stuw (Foto: Meindert van Dijk Fotografie)

Internet en social media zijn niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. LinkedIn, Twitter, Instagram, Facebook en de diverse nieuwssites zijn voor velen aan de orde van de dag. En dan niet alleen in ons privé-leven. Steeds meer bedrijven en overheden maken gebruik van social media.

Gezien de toegankelijkheid en het laagdrempelige karakter van social media is dit goed te begrijpen. Berichten worden snel opgepikt en gedeeld, waardoor er snel grote(re) bekendheid ontstaat. Het is echter die laagdrempeligheid en snelheid in berichtgeving die kan leiden tot een relatief onbekend fenomeen: inbreuk op auteursrechten.

De afgelopen maanden is er bij een aantal waterschappen sprake geweest van een vermeende inbreuk op auteursrechten. Specifiek het gebruik van foto’s zonder toestemming en naamsvermelding van de vermeende auteursrechthebbende. Denk aan een nieuwsbericht of twitterbericht voorzien van een foto. Uit een kort onderzoek onder de waterschappen blijkt dat de Auteurswet redelijk onbekend terrein is en men zich vaak niet bewust is van het bestaan van rechten van derden op bijvoorbeeld foto’s. Daarom hieronder een korte toelichting.

In Nederland wordt het auteursrecht al sinds begin 19e eeuw beschermd. In eerste instantie was de insteek van de wetgeving voornamelijk de bescherming van de uitgever. In de loop der tijd is dit steeds meer verschoven richting het beschermen van de maker.

Het auteursrecht is onderdeel van het rechtsgebied ‘intellectuele eigendomsrecht’, samen met bijvoorbeeld het octrooirecht en het merkenrecht. Artikel 1 van de Auteurswet (hierna: de wet) luidt: “Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld”.

De zinsnede: “een werk van letterkunde, wetenschap of kunst” wordt verderop in de wet, in artikel 10, nader uitgewerkt. Voorbeelden hiervan zijn een mondelinge voordracht, aardrijkskundige kaarten en fotografische werken.

Van belang is hierbij te realiseren dat het auteursrecht van rechtswege ontstaat, er zijn geen formaliteiten nodig om het auteursrecht te verkrijgen. Zo heeft de maker van een simpel tekeningetje op een servet automatisch het auteursrecht daarover gedurende zijn leven en zeventig jaar daarna. Het auteursrecht vervalt namelijk na verloop van zeventig jaren, te rekenen vanaf 1 januari van het jaar volgend op het sterfjaar van de maker, dan wel het jaar waarin het werk openbaar is gemaakt of tot stand is gekomen (artikel 37 en verder van de wet). Gedurende deze periode is alleen de maker, en diens rechtsopvolgers, gerechtigd deze zaken openbaar te maken en te verveelvoudigen.

Het auteursrecht is onder te verdelen in exclusieve rechten en persoonlijkheidsrechten. De exclusieve rechten zijn hiervoor genoemd, het recht op openbaarmaking en het verveelvoudigen. Deze rechten zijn overdraagbaar, via een daartoe bestemde akte 1.

Naast de exclusieve rechten zijn er persoonlijkheidsrechten. Dit betreft onder meer het recht op naamsvermelding van bijvoorbeeld een fotograaf. Een ander voorbeeld hiervan is het recht om je te verzetten tegen de aantasting van een werk, bijvoorbeeld de verandering van een ontwerp van een architect zonder dat deze daarin gekend is. Deze rechten zijn, in tegenstelling tot de exclusieve rechten, in beginsel niet overdraagbaar omdat zij persoonlijk zijn en strekken tot bescherming van de reputatie van de maker.

Als auteursrechthebbende kan je opkomen tegen een, al dan niet opzettelijke, (dreigende) inbreuk op jouw auteursrechten. Hiervan is bijvoorbeeld sprake wanneer zonder toestemming werken worden verveelvoudigd c.q. verspreid door deze werken op internet te zetten of in kopie door te geven aan anderen. De rechthebbende kan in dit geval via de rechter vragen verdere verspreiding van het werk te verbieden en / of de geleden schade te vergoeden.

Bijzonder aan procedures op het gebied van intellectueel eigendom is dat het mogelijk is een volledige kostenvergoeding te krijgen 2. De verliezende partij kan veroordeeld worden de kosten van de winnende partij, waaronder alle advocaatkosten, te vergoeden. Het behoeft waarschijnlijk geen nadere toelichting dat dit bedrag aardig kan oplopen.

Zoals hierboven geschetst ontstaat het auteursrecht automatisch en zal de gemiddelde Nederlander zich hier vaak niet direct van bewust zijn. Dit geldt twee kanten op. Ten eerste zullen we ons vaak niet bewust zijn van het bestaan en ontstaan van auteursrechten voor onszelf. Bijvoorbeeld ten aanzien van voornoemde simpele tekening op het servetje. Daarnaast zal dit zeker ook andersom gelden, auteursrechten van anderen die mogelijk worden geschonden door het gebruik daarvan. Een treffend voorbeeld hiervan is het gebruiken van een foto c.q. plaatje, via Google gevonden, ter illustratie van een werkstuk, presentatie of nieuwsbericht.

Vooral in dit laatste schuilt een gevaar. Sec het gebruik van een foto, zonder toestemming en naamsvermelding van de maker, leidt tot inbreuk op het auteursrecht. Als gebruiker handel je dan onrechtmatig en ben je schadeplichtig richting de maker. De vraag of er sprake is van kwade opzet is hierbij niet van belang 3.
 
1      Artikel 2 lid 3 Auteurswet
2      Artikel 1019h Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering

3      ECLI:NL:RBAMS:2017:318

Bovenstaand artikel was geschreven door mr. Eline van Vuurden en gepubliceerd in 'Het Waterschap - Tijdschrift voor waterschappen en waterbeheer' (nummer 9, september 2017, rubriek  Waterrecht - Maestr’eau). Het artikel is met schriftelijke toestemming (d.d. 12-9-2017) van de redactie van 'Het Waterschap' overgenomen en hier gepubliceerd.

Het gehele magazine - inclusief dit artikel -  is als PDF-bestand ook hier op internet te lezen

Bovenstaande, door mij gemaakte foto van de stuw was geen onderdeel van het artikel maar door mij aan deze pagina toegevoegd.